Zasób nieruchomości Skarbu Państwa pokrytych wodami powierzchniowymi płynącymi i przechodzenie gruntów do tego zasobu – wybrane zagadnienia

01.08.2013 | j.sz.

Nieruchomości gruntowe stanowią zróżnicowaną grupę. Z punktu widzenia różnych ustaw klasyfikowane są m.in. według klas bonitacyjnych lub też według ich przeznaczenia, na przykład do celów rolniczych, budowlanych, przemysłowych, rekreacyjnych, etc. Część nieruchomości gruntowych może zostać włączona, w drodze specjalnego postępowania, do zasobu nieruchomości pokrytych wodami, należących do Skarbu Państwa.

Art. 14a ust. 1 ustawy prawo wodne stanowi, iż grunty pokryte wodami powierzchniowymi płynącymi, stanowiącymi własność Skarbu Państwa, są zasobem nieruchomości Skarbu Państwa, do którego nie stosuje się przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Oznacza, to że w praktyce funkcjonują różne zasoby nieruchomości Skarbu Państwa. Pierwszym z nich jest zasób nieruchomości tzw. zurbanizowanych, tj. takich, które służą zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych i innych potrzeb gospodarczych, np. budowy infrastruktury transportowej, przesyłowej, lotniskowej etc. Do nieruchomości znajdujących się w tym zasobie mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Obok zasobu nieruchomości zurbanizowanych należących do Skarbu Państwa – funkcjonują na podstawie ustawy o gospodarce nieruchomościami zasoby nieruchomości należących do poszczególnych grup jednostek samorządu terytorialnego – tj. wojewódzkie, powiatowe i gminne zasoby nieruchomości zurbanizowanych.

Drugim zasobem jest zasób gruntów pokrytych wodami powierzchniowymi płynącymi. Definicję powierzchniowych wód płynących znaleźć możemy w art. 5 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. prawo wodne. Stanowi on, że do śródlądowych powierzchniowych wód płynących zalicza się:

• wody w ciekach naturalnych, kanałach oraz w źródłach, z których cieki biorą początek,
• wody znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych o ciągłym bądź okresowym naturalnym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych,
• wody znajdujące się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących.

Definicja owa nie jest niestety pozbawiona pewnych wad. Po pierwsze prawo nie definiuje pojęcia ‘naturalności’ cieków i zbiorników wodnych. Nie jest także zdefiniowane pojęcie ‘okresowości’ dopływu lub odpływu wód ze zbiorników wodnych.

Takie ujęcie może rodzić problemy z zaklasyfikowaniem do kategorii wód płynących albo stojących każdego akwenu w Polsce. Wydaje się, że do wypełnienia powyższych luk prawnych należało by zastosować celowościową metodę wykładni przepisów, kierując się ideą, jaka przyświecała ustawodawcy, dokonującemu podziału wód na płynące i stojące.

Wody stojące mają służyć celom szerszym, niż potrzeby gospodarstwa rolnego czy domowego. Te cele to przede wszystkim:

• kształtowanie zasobów wodnych kraju,
• ochrona przeciwpowodziowa,
• regulacja stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa.

Potwierdza to treść art. 11 ust. 2 prawa wodnego, który stwierdza, że Rada Ministrów w drodze rozporządzenia określa wody powierzchniowe stanowiące własność publiczną, istotne dla w/w celów. Można zatem przypuszczać, iż treść owego rozporządzenia niejako potwierdza zaklasyfikowanie danego akwenu do wód powierzchniowych płynących i a contrario – brak ujęcia danego akwenu w owym rozporządzeniu świadczy o braku jego znaczenia dla kształtowania zasobów wodnych, ochrony przeciwpowodziowej i rolnictwa – ponieważ stanowi wodę powierzchniową stojącą. To rozwiązanie wydaje się jedynym rozsądnym ujęciem – wobec mankamentów ustawowej definicji wód płynących.

Dotkliwym dla właścicieli gruntów pokrytych wodami skutkiem wyłączenia zasobu nieruchomości Skarbu Państwa pokrytych wodami spod regulacji ustawy o gospodarce nieruchomościami - jest przede wszystkim brak możliwości zastosowania przepisów dotyczących wywłaszczania tych gruntów, w tym dotyczących ustalania wysokości odszkodowania za wywłaszczane nieruchomości. W ustawie prawo wodne brak jest odpowiednich przepisów – co w oczywisty sposób godzi w interesy właścicieli gruntów pokrytych wodami o spornym charakterze. O trwających obecnie procesach nacjonalizacyjnych jezior piszemy w osobnym artykule.

Do zasobu nieruchomości Skarbu Państwa pokrytych wodami powierzchniowymi płynącymi grunty przenosi w drodze wydania decyzji właściwy starosta, na podstawie art. 14a ust. 2 ustawy prawo wodne. W chwili obecnej nie ma wątpliwości co do tego, że decyzję o przejściu do zasobu dla danej nieruchomości starosta może wydać dopiero po uregulowaniu stanu prawnego owej nieruchomości. Chodzi tu przede wszystkim o fakt skutecznego ujawnienia prawa własności Skarbu Państwa w księdze wieczystej prowadzonej dla danej nieruchomości.

W przeszłości niejednokrotnie starostowie wydawali takie decyzje zanim przesądzono o własności danego gruntu – bezprawnie ograniczając właścicielom prawo do korzystania z nieruchomości. Dzięki działaniom prowadzonym przez naszą kancelarię ustaliła się trwała linia orzecznicza sądów administracyjnych w tym zakresie - nie można przenieść do zasobu nieruchomości Skarbu Państwa gruntu, który nie został skutecznie i prawomocnie wywłaszczony w odrębnym postępowaniu.