Dziedziczenie przez pasierba – najważniejsze informacje

23.07.2014 | k.h.

Do naszej kancelarii trafia coraz więcej osób zainteresowanych kwestiami związanymi z dziedziczeniem, w tym dziedziczeniem przez pasierba spadkodawcy. Pojawiają się również pytania odnośnie ewentualnego prawa pasierba do zachowku po zmarłym.

Na wstępnie należy zaznaczyć, iż pasierbowie, należą do kręgu spadkobierców, jednakże nie przysługuje im prawo do zachowku.

Wskazać należy, iż nowelą kodeksu cywilnego z 2009 r. krąg spadkobierców ustawowych został poszerzony o dzieci małżonka spadkodawcy, tj. pasierbów spadkodawcy.

Powyższe oznacza, iż uprawnienie do dziedziczenia z ustawy może wynikać, nie tylko ze stosunku małżeństwa, pokrewieństwa czy przysposobienia ze spadkodawcą, ale także stosunku powinowactwa istniejącego pomiędzy spadkodawcą a dziećmi jego małżonka. Jednakże należy zaznaczyć, iż spadkobiercami ustawowymi są jedynie ci pasierbowie, których oboje rodzice zmarli przed otwarciem spadku po ojczymie/macosze.

Osoby z grupy czwartej, tj. pasierbowie, dochodzą do dziedziczenia tylko w przypadku braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy.

Zgodnie z art. 934 znak ₁ k.c., w braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. Jeżeli spadkodawca miał więcej niż jednego pasierba i żadne z ich rodziców nie dożyło otwarcia spadku, spadek przypada wszystkim tym pasierbom w częściach równych.

Warto zaznaczyć, iż status pasierba/ pasierbicy uzyskuje się na skutek stosunku powinowactwa, tj. stosunku jaki zachodzi między małżonkami a krewnymi drugiego małżonka (art. 61⁸ § 1 k.r.o.). Linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa.

Należy zaznaczyć, iż powinowactwo ustaje w przypadku unieważnienia małżeństwa, zaś rozwód go nie niweluje.

Stosownie do art. 934 znak ¹ k.c nie wszyscy pasierbowie mogą dziedziczyć po swoim ojczymie lub macosze, ale tylko ci, których żadne z rodziców nie dożyło otwarcia spadku. Nie wchodzi tutaj w grę sytuacja uznania tych rodziców za niegodnych, gdyż oni nie należą do kręgu spadkobierców powołanych z ustawy.

Na ustawodawcę wpłynęło wiele czynników natury moralnej, społecznej, aby uznać pasierbów za spadkobierców ustawowych. Wśród takich czynników można wymienić przynajmniej kilka, a wśród nich między innymi:

1. Istnienie rzeczywistych więzi rodzinnych z mężem (żoną) matki (ojca)
2. Na skutek małżeństwa rodzica, dziecko i tak utrzymuje status członka rodziny
3. Art. 144 § 1 k.r.o. przyznaje pasierbom roszczenia alimentacyjne przeciwko ojczymowi (macosze), i odwrotnie, jeżeli odpowiada to zasadom współżycia społecznego

Rozszerzając krąg spadkobierców ustawowych o dzieci małżonka spadkodawcy, wskazywano, że uzasadnieniem takiej regulacji jest bliska więź, jaka powstaje pomiędzy małżonkiem a dziećmi drugiego małżonka. Poza ewentualną więzią tego rodzaju dzieci małżonka spadkodawcy stają się jego powinowatymi, gdyż przez zawarcie związku małżeńskiego z ich rodzicem nawiązany zostaje prawny stosunek powinowactwa (por.art. 61⁸ § 1 k.r.o).

Należy podkreślić, iż uprawnienie do dziedziczenia przez dzieci małżonka spadkodawcy nie przechodzi na zstępnych pasierbów.

Kolejnym zagadnieniem, które warto przeanalizować, jest ewentualna kwestia zachowku dla pasierba dziedziczącego zgodnie z uregulowaniami ustawowymi.

Zarówno doktryna, jak i judykatura w sposób jednoznaczny wypowiadają się na ten temat, stojąc na stanowisku, iż godnie z zasadą ochrony najbliższych spadkodawcy – zachowek nie należy się pasierbom, a jedynie podmiotom wskazanym w ustawie.

Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – 2/3 wartości udziału spadkowego, który by im przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, zaś w innych wypadkach –1/2 wartości udziału – zachowek.

Mając na uwadze powyższe należy uznać, iż krąg uprawnionych do zachowku jest zamknięty. Podmioty uprawnione do zachowku zostały w sposób enumeratywny wymienione w art. 991 § 1 k.c., co ma swoje potwierdzenie w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22 kwietnia 2009 r., sygn. I ACa 459/2008, „Celem instytucji zachowku jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny wymienionych w art. 991 § 1 k.c. poprzez zapewnienie im niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadł przy dziedziczeniu ustawowym”

Uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonkowie i rodzice spadkodawcy. O stanie cywilnym decydują fakty prawne, a zatem stan ujawniony w aktach stanu cywilnego. Zgodnie z art. 4 p.a.s.c. akta stany cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzony. Ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sadowym, a w żadnym wypadku nie będzie to postępowanie w sprawie o zachowek. Jedynie odpisy z akt stanu cywilnego mogą wykazywać legitymację czynną powoda. Sąd nie może samodzielnie ustalić faktu pokrewieństwa czy małżeństwa w inny sposób, jak na podstawie akt stanu.

Warto wskazać też, iż prawo do zachowku może wynikać z przysposobienia.

Na podstawie powyższych rozważań należy stwierdzić, iż prawo do zachowku nie przysługuje pasierbom, gdyż rozszerzenie kręgu osób uprawnionych do zachowku nie jest możliwe, gdyż krąg ten w sposób jasny określa ustawodawca.

Spadkodawca ani sam, ani w drodze umowy nie może rozszerzać kręgu osób uprawnionych do zachowku, ani zwiększać zakresu tego prawa, co jest niewątpliwie konsekwencją zasady, iż spadkodawca nie może poprze swojez dyspozycje spowodować zmniejszenia zachowków osób uprawnionych.

Źródło:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 ze zm)

2. H. Ciepla, B. Czech, S. Kalus, K. Piasecki, M. Szychowicz, Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem., Warszawa 2012

3. S. Babiarz, Spadek i darowizna w prawie cywilnym i podatkowym, Warszawa 2012

4. P. Księżak, Zachowek w polskim prawie spadkowym, Warszawa 2012

5. G. Zdziennicka – Kaczocha, Spadki, darowizny, testamenty, Skierniewice 2012

6. Spadek, testament, zachowek, STO, Bielsko Biala 2008

7. H. Witczak, A. Kawałłko, Prawo spadkowe, 2011